Richtijnen zijn in de eerste plaats bedoeld voor zorgverleners. Een richtlijn geeft aanbevelingen voor de preventie, diagnostiek, behandeling en zorg voor patiënten met een bepaalde ziekte of aandoening. Richtlijnen zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek én op de expertise en ervaringen van zorgverleners en patiënten. Ze worden ontwikkeld om de kwaliteit van de zorg te verbeteren en om het handelen van zorgverleners te toetsen. Op hun beurt gebruiken zorgverleners richtlijnen om hun vakkennis op peil te houden.

Voor de leesbaarheid gebruiken we in de Richtlijnentool voor leidraden, richtlijnen en andere kwaliteitsstandaarden de term richtlijnen.

Evidence-based richtlijnontwikkeling

Richtlijnen worden ontwikkeld volgens de principes van evidence-based medicine. Evidence-based medicine betekent dat de zorgverlener zijn of haar handelen baseert op de beste informatie uit:

• het beste wetenschappelijk onderzoek dat beschikbaar is;
• de kennis, ervaringen en voorkeuren van zorgverleners;
• de kennis, ervaringen en voorkeuren van patiënten.

Afbakening

• Richtlijnen gaan niet over de vergoeding van een behandeling. Doelmatigheid is echter wel één van de uitgangspunten bij het ontwikkelen van richtlijnen.
• Richtlijnen zijn geen wetten; ze vormen de beroepsstandaard met richtinggevende adviezen. Een medisch specialist is verantwoordelijk om te komen tot optimale zorg passend bij de context van de individuele patiënt en in samenspraak met deze patiënt. Wanneer de specifieke context van de patiënt erom vraagt moet dus afgeweken worden van de richtlijn. Dit moet wel beargumenteerd en gedocumenteerd worden in het patiëntendossier.

Toepassing voor medisch specialisten en patiënten

• Een richtlijn geeft algemene aanbevelingen, maar voor elke patiënt is zorg op maat nodig. In de spreekkamer wordt de richtlijn in de context geplaatst van de individuele patiënt. Arts en patiënt beslissen vervolgens samen over de behandeling.
• Richtlijnen vormen ook de basis voor patiënteninformatie zoals [keuzehulpen = Een keuzehulp is (schriftelijk of elektronisch) voorlichtingsmateriaal dat gedeelde besluitvorming ondersteunt. Een keuzehulp stimuleert om na te denken over de voor- en nadelen van de verschillende (behandel)opties, hoe belangrijk hij/zij ze vindt en welke andere overwegingen belangrijk zijn. De keuzehulp beschrijft tenminste: (1) wat de mogelijkheden zijn voor de patiënt (waaronder ook niet behandelen), (2) de voor- en nadelen daarvan, (3) expliciete ondersteuning voor de patiënt bij het wegen van de mogelijkheden. De keuzehulp dient ontwikkeld te zijn in samenwerking met patiënten(organisaties).], [keuzekaarten = Een keuzekaart geeft een overzicht van mogelijke opties bij een bepaalde aandoening en beantwoordt de belangrijkste vragen van patiënten. Zo helpen keuzekaarten patiënten en dokters om samen een weloverwogen keuze te maken over de zorg die het beste past bij de patiënt.] en [consultkaarten = Een consultkaart is een soort (behandel)keuzehulp die patiënt en arts samen gebruiken om het gesprek aan te gaan over welke zorg het beste past bij de individuele patiënt. Hierin worden de verschillende mogelijkheden vergeleken aan de hand van de meest gestelde vragen van patiënten.] en teksten op de website thuisarts.nl.
• Richtlijnen geven een stevige basis voor goede klinische besluitvorming en optimale zorg.

Waarvoor wordt een richtlijn gebruikt?

• Kwaliteit van zorg verbeteren
  Richtlijnen maken de groeiende informatie uit nieuw onderzoek hanteerbaar. Nieuw onderzoek levert namelijk nieuwe inzichten op, die mogelijk invloed hebben op de zorg of een behandeling. In een richtlijn worden die inzichten meegenomen.
• Eenheid van handelen
  Een richtlijn geeft aan wat de beste manier van handelen is in een bepaalde situatie. Het is de bedoeling dat dit in heel Nederland wordt opgevolgd.
• Transparantie
  Dankzij de richtlijn weten zorgverleners wat zij van elkaar mogen verwachten en weet de patiënt welke zorg hij mag verwachten.
• Inkoop van zorg en toezicht
  Zorgverzekeraars gebruiken richtlijnen bij de inkoop van zorg. De inspectie gebruikt richtlijnen bij het houden van toezicht.

Wat is de wettelijke status van een richtlijn?

De overheid vindt kwaliteit van zorg belangrijk. Dat blijkt uit de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). De Wkkgz geldt sinds 1 januari 2016. In de Wkkgz staat wat goede zorg is. De wet benoemt ook de richtlijn. Als een beroepsgroep een richtlijn heeft geautoriseerd, moeten zorgverleners volgens deze richtlijn werken. Een zorgverlener mag afwijken van de richtlijn. De zorgverlener doet dit in overleg met de patiënt en legt dit met de reden vast in het medisch dossier.

MSZ-richtlijnen

Binnen de medisch specialistische zorg worden richtlijnen multidisciplinair ontwikkeld. Alle vertegenwoordigende partijen van betrokken zorgprofessionals en patiënten worden gevraagd deel te nemen. Een richtlijn is dan ook niet gericht op een specifiek specialisme maar op een aandoening of proces.

Dit betekent niet dat alle zorg rondom een aandoening in één richtlijn beschreven hoeft te worden. Zo is er een duidelijk verschil in context en ziektespectrum tussen de patiënt die met (een) bepaalde klacht(en) naar de huisarts gaat en de patiënt die met die klachten door de huisarts is doorverwezen voor medisch specialistische zorg.

Wanneer iemand in de medisch specialistische zorg terechtkomt is er een (voorlopige) diagnose en is er potentieel iets serieuzer aan de hand wat de huisarts (of een andere eerstelijns zorgverlener) niet direct kan oplossen. Uiteraard is het van belang dat richtlijnen goed op elkaar aansluiten. Voor het merendeel van de klachten of aandoeningen wordt de aansluiting van de richtlijnen gerealiseerd door gezamenlijke verwijs-/terugverwijsmodules. Bij zorg met name voor grote chronische aandoeningen (CVRM, hartfalen, diabetes) is er een grote binding tussen bijvoorbeeld huisartsenzorg en medisch specialistische zorg en wordt in de praktijk ook integraal samengewerkt. In dat geval worden ook de aanbevelingen voor het gehele zorgproces voor de patiënt samen vormgegeven. Door goede aansluiting en afstemming ontstaat een netwerk van richtlijnen, die het pad van de individuele patiënt door de zorg optimaal ondersteunen.