Gebruik van de richtlijn in de praktijk

Iedere richtlijn bevat een implementatieplan. In dit plan staan de implementatieperiodes en de belemmerende en bevorderende factoren bij aanbevelingen.

Het implementatieplan wordt met de conceptrichtlijn voor commentaar en autorisatie aangeboden aan de betrokken partijen. Als dat van toepassing is, worden ook randvoorwaarden voor implementatie van de richtlijn opgeleverd. Denk bijvoorbeeld aan het opleiden van medewerkers of aanschaffen van apparatuur of instrumenten.
Als er sprake van is wordt een tijdspad aangegeven, zodat duidelijk is wanneer implementatie van de standaard mag worden verwacht.

De betrokken organisaties spannen zich in om bekendheid aan de richtlijn te geven. Ook proberen zij landelijke belemmeringen op te lossen als dat mogelijk is. Een praktijktest of proefimplementatie, ook na de autorisatie, kan hiervoor nuttige informatie opleveren. Jij denkt mee, eventueel samen met de afdeling communicatie van jouw patiëntenorganisatie over de implementatie van de richtlijn. Verwerk de belangrijkste onderdelen van de richtlijn in folders of andere informatiebronnen.

Hoewel spiegelinformatie en [indicatoren = Een indicator is een meetbaar aspect, uitgedrukt in een getal of percentage, dat iets zegt over de kwaliteit van zorg.] kunnen helpen bij de implementatie van de aanbevelingen uit de richtlijnmodules, is het belangrijk om goed af te wegen of de benodigde investeringen opwegen tegen de positieve effecten ervan. Veranderen is vaak lastig, omdat patronen ingesleten zijn. Implementeren heeft daarom al jaren veel aandacht.

Er is veel onderzoek gedaan naar interventies die implementatie of de-implementatie van zorg bevorderen. Daaruit blijkt dat er niet één manier is die altijd succesvol is. Implementeren vraagt om een combinatie van activiteiten die passen bij de context, verschillende aanvliegroutes hebben en zorgen voor herhaling van de boodschap.

Hulpmiddelen om implementatie te ondersteunen

Bij de ontwikkeling van richtlijnmodules kunnen ook een aantal hulpmiddelen ontwikkeld worden om de implementatie te ondersteunen. Hulpmiddelen dragen bij aan het verspreiden van de richtlijn, maar bieden ook ondersteuning aan professionals en patiënten bij het toepassen van de richtlijn in de praktijk. Per richtlijn(module) moet in de werkgroep bekeken worden welke hulpmiddelen nodig of behulpzaam zijn om de implementatie te ondersteunen. Bij hulpmiddelen kun je denken aan: [stroomschema’s = Een stroomschema is een schema dat helpt om de resultaten van een zoektocht naar relevante publicaties op een transparante manier weer te geven. Het geeft aan hoeveel documenten er initieel gevonden werden, hoeveel er uiteindelijk werden opgenomen en alle stadia ertussen.], presentatie, kennisspel-vragen, webinar en e-learning. Daarnaast kunnen [keuzehulpen = Een keuzehulp is voorlichtingsmateriaal dat gedeelde besluitvorming ondersteunt. Een keuzehulp stimuleert de gebruiker om na te denken over de voor- en nadelen van de verschillende opties, hoe belangrijk hij ze vindt en welke andere overwegingen belangrijk zijn.] en [keuzekaarten = Een keuzekaart geeft een overzicht van mogelijke opties bij een bepaalde aandoening en beantwoordt de belangrijkste vragen van patiënten. Zo helpen keuzekaarten patiënten en dokters om samen een weloverwogen keuze te maken over de zorg die het beste past bij de patiënt.] helpen om verschillende opties door te nemen en de klinische besluitvorming te ondersteunen.

Naast activiteiten en hulpmiddelen om de implementatie te stimuleren, is het ook van belang dat aandacht wordt besteed aan de richtlijn zelf. Het is belangrijk dat er vertrouwen is in het product, dat het aantrekkelijk is, dat het herkenbaar is en dat het draagvlak heeft. Om het product aantrekkelijk en herkenbaar te maken is de lay-out belangrijk. Maar ook aandacht voor eenduidig taalgebruik om zo de richtlijn herkenbaar te maken.

Draagvlak vergroten

Om het draagvlak te vergroten zijn in het ontwikkelproces verschillende stappen ingebouwd, zoals een brede knelpuntenanalyse en de commentaar- en autorisatiefase. Het draagvlak kan daarnaast ook vergroot worden door de richtlijn(modules) op te nemen in het kwaliteitsbeleid en het onderwijs/de opleiding. Door naast de inhoud van de richtlijn(modules) ook de methode van richtlijnontwikkeling meer in de opleiding te integreren, kan de bekendheid van richtlijnen en de bereidheid voor implementatie ook vergroot worden. Het ontwikkelen en implementeren van richtlijnen wordt dan een meer gebruikelijk onderdeel van het werk van de medisch specialist.

Implementatiestrategieën

De implementatiestrategie moet zo goed mogelijk aansluiten bij de doelgroepen en bij wat de verandering van hen vraagt. Er zijn strategieën die het draagvlak op de werkvloer helpen vergroten. Maar ook strategieën die eerst knelpunten in de organisatie aanpakken die de vernieuwing in de weg staan. Onderzoek laat zien dat een combinatie van strategieën meer succes heeft dan een enkele strategie.

ZonMw identificeerde een aantal implementatiestrategieën, welke ze uitleggen in hun hulpmiddel om zelf een implementatieplan te maken:

• Informerende strategie:
  Bedoeld om mensen te informeren over de stand van zaken wat betreft kennis en vaardigheden (hier aangeduid als ‘kennis’)
• Motiverende en draagvlak vergrotende strategie:
  Bedoeld om mensen mee te krijgen en aan te zetten tot kennisbenutting
• Educatieve strategie:
  Bedoeld om mensen kennis en vaardigheden aan te leren zodat zij de (nieuwe) kennis in hun praktijk kunnen gebruiken
• Organisatorische strategie:
  Bedoeld om processen goed te stroomlijnen en blokkades op te lossen voor een optimale kans om kennis te benutten.
• Faciliterende strategie:
  Bedoeld om in belangrijke randvoorwaarden te voorzien die kennisbenutting helpen realiseren
• Marktgerichte strategie:
  Bedoeld om het gevoel van eigenaarschap te vergroten, door een relatie te leggen tussen de kennis en de (financiële) gevolgen
• Patiënt-/Burgergerichte strategieën:
  Bedoeld om vanuit de patiënt/burger de druk te vergroten om (nieuwe) kennis te benutten
• Samenwerkingsbevorderende strategieën:
  Bedoeld om perspectieven en contexten van partijen op elkaar af te stemmen en wederzijdse competentieontwikkeling te bevorderen
• Productgerichte strategieën:
  Bedoeld om afspraken te maken over de verspreiding en oplevering van bruikbare kennisproducten

Om de juiste strategie te kiezen heb je informatie nodig. Wat is er nodig om de richtlijn te implementeren. Wat staat het gebruik van de richtlijn in de weg? Zijn er factoren die kunnen helpen, zodat je daar slim gebruik van kunt maken? Afhankelijk van je benoemde knelpunten de juiste implementatiestrategieën . Daarnaast ontwikkelde ZonMw ook een lijst van mogelijke kennisproducten.

Aandachtspunten voor de patiëntenvertegenwoordiger

• Je kunt samen met de professionals bekijken welke aanbevelingen bij de implementatie extra aandacht nodig hebben.
• Het is van groot belang dat de patiënten goed geïnformeerd zijn over de richtlijn, zodat de patiënt weet wat hij kan verwachten van de zorg en hierover met de zorgverleners in gesprek kan gaan. Bij zeldzame aandoeningen is het vaak de patiënt die zijn arts informeert over het bestaan van de richtlijn (de patiënt als informatiedrager).
• Vermeld de richtlijn op de website van je organisatie.
• Vermeld de richtlijn in communicatie-uitingen naar leden.
• Presenteer de richtlijn en de patiënteninformatie op bijeenkomsten van leden van de patiëntenorganisatie. Verspreid ook de patiënteninformatie onder je achterban.